Wet DBA: Wat is schijnzelfstandigheid?
Schijnzelfstandigheid onder de Wet DBA ontstaat wanneer je als zzp’er werkt, maar de Belastingdienst je opdracht ziet als een verkapte vorm van loondienst. Dit betekent dat je in feite afhankelijk bent van je opdrachtgever en bijvoorbeeld niet zelf bepaalt hoe of wanneer je het werk uitvoert. Hierdoor lijkt je situatie meer op een dienstverband dan op zelfstandig ondernemerschap en dienen met terugwerkende kracht alsnog sociale premies en werkgeverslasten afgedragen te worden door de werkgever.
Vanaf 2025 gaat de Belastingdienst actief handhaven op schijnzelfstandigheid. Het is daarom cruciaal om je samenwerkingsrelatie goed te toetsen en te bewijzen dat je echt zelfstandig bent. Zo voorkom je boetes en naheffingen die voortvloeien uit verkeerd beoordeelde arbeidsrelaties. Ook voor opdrachtgevers is deze blog relevant, want juist op de werkvloer dient een interim opdracht correct te worden opgepakt.
Als blijkt dat een zzp-opdracht eigenlijk een dienstverband is, kunnen er forse consequenties zijn. De opdrachtgever moet alsnog sociale premies, werkgeverslasten en eventuele pensioenpremies betalen, en kan een boete of naheffing verwachten. Voor de zzp’er kan dit betekenen dat belastingvoordelen moeten worden terugbetaald en dat er aanspraak kan worden gemaakt op werknemersrechten zoals loondoorbetaling bij ziekte.
Zowel opdrachtgever als opdrachtnemer dragen verantwoordelijkheid voor het afsluiten van een correcte overeenkomst. Een duidelijke scheiding tussen zzp-werk en loondienst is essentieel om risico’s aan beide kanten te voorkomen.
In dit artikel kijken we naar de vragen die de belastingdienst stelt om een afweging te maken of een ZZP-er feitelijk een schijnzelfstandige is.
Hoe wordt schijnzelfstandigheid getoetst?
Het bepalen of je als zzp’er of in loondienst werkt, is niet altijd eenvoudig. Daarom hebben het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid en de Belastingdienst hulpmiddelen ontwikkeld, zoals een keuzehulp. Deze tool helpt opdrachtgevers en opdrachtnemers vaststellen of er sprake is van een zelfstandige opdracht of een dienstverband. Er worden 10 vragen gesteld. Hieruit zal blijken of je werk meer kenmerken van een zzp-dienstbetrekking of loondienst-betrekking heeft. Hierbij is het belangrijk om te kijken hoe er in de praktijk wordt gewerkt: wie bepaalt hoe en wanneer het werk wordt uitgevoerd?
Helaas is het niet zo zwart-wit: het is niet zo dat wanneer je op meer dan de helft van de vragen als ZZP-er scoort dat je dan wordt gezien als zelfstandige. Het gaat hierbij om het ‘gehele plaatje’. Vele vragen en antwoorden zijn in de praktijk op verschillende manieren te interpreteren. De Rijksoverheid heeft een document met een aantal voorbeelden uit verschillende branches.
Onderstaand vind je de vragen van de ZZP-check. Wij geven uitleg en lichten de antwoorden toe.
De ZZP check
De ZZP-check bestaat uit 10 stellingen/vragen.
Op elke stelling/vraag zijn er 2 antwoorden. Elk antwoord duidt op een ZZP of loondienst kenmerk, welke wij respectievelijk groen en rood markeren.
Kenmerken van Loondienst
Kenmerken van ZZP
1. Werkzaamheden en werktijden
“De opdrachtgever kan bepalen hoe het werk wordt verricht of wat de werktijden zijn.”
Uitleg/achterliggende gedachte:
ZZP opdrachten horen een kop en een staart te hebben: er is een duidelijk doel/einde en de ZZP-er werkt hier naar toe. De zelfstandige dient volledig zelf te kunnen bepalen wanneer hij werkzaamheden verricht en hoe hij dit doet. Natuurlijk kun je vooraf met de opdrachtgever bespreken wat er gaat gebeuren en wanneer je verwacht bereikbaar/aan het werk te zijn gedurende de looptijd van de opdracht.
Ja – De opdrachtgever kan bepalen hoe het werk wordt verricht of wat de werktijden zijn.
Nee – De werkende bepaalt zelf hoe het werk wordt uitgevoerd en wat de werktijden zijn, niet de opdrachtgever.
2. De duur van de werkzaamheden
“Het werk wordt gedurende langere tijd (> 3 maanden) verricht.”
Uitleg/achterliggende gedachte:
Als het werk voor meer dan 3 maanden en 20 uur per week bij dezelfde opdrachtgever wordt gedaan, kan dat betekenen dat je als zelfstandige in loondienst bent. Hoewel er geen harde grens is, wordt er verwacht dat een opdracht geen jaren voortduurt. Dit wordt sneller gezien als loondienst. In de praktijk zal er naar het grotere plaatje worden gekeken: heb je meerdere opdrachten per jaar? Hoelang duren deze? Is er 1 opdracht welke al lang loopt en waar het overgrote deel van je tijd in zit?
Ja – Het werk wordt gedurende langere tijd verricht.
Nee – Het gaat om een opdracht van kortere duur of een beperkt aantal uren per week.
3. Wie verricht welke werkzaamheden
“De werkende voert werkzaamheden uit die ook door werknemers worden verricht bij die organisatie”
Uitleg/achterliggende gedachte:
Deze vraag/stelling gaat over het stukje organisatorische inbedding. Dit betekent dat je werk verricht wat behoort tot de kernactiviteiten/het primaire proces van de organisatie. Denk hierbij bijvoorbeeld aan het meewerken met het uitgeven van paspoorten bij de afdeling Burgerzaken van een gemeente. Aan de andere kant van het verhaal zou je advies kunnen geven over het inrichten van de afdeling/de processen. Iets wat niet dagelijks wordt gedaan en niet onderdeel is van de kernactiviteiten. De gedachte is dat wanneer jij als zelfstandige binnen de organisatie hetzelfde werk uitvoert als medewerkers in loondienst, je eigenlijk net als deze medewerkers in loondienst hoort te zijn.
Ja – De werkende verricht werkzaamheden die ook door werknemers wordt verricht bij die organisatie.
Nee – De werkende voert geen werkzaamheden uit die ook door werknemers worden gedaan binnen de organisatie.
4. Welke werkzaamheden worden verricht?
“De werkende verricht taken die structureel onderdeel zijn van de organisatie (zoals bouwen bij een bouwbedrijf, of lesgeven op een school).”
Uitleg/achterliggende gedachte:
Deze stelling heeft in de basis veel overlap met vraag 3. Ook deze vraag gaat over organisatorische inbedding en kijkt naar de specifieke kennis/kunde die je als zelfstandige meebrengt. De gedachte is dat wanneer je als zelfstandige geen kennis/ervaring meebrengt om de organisatie mee verder te helpen, je de opdracht in loondienst hoort te doen. ZZP-er zijn gaat in de basis om ondernemen en het verkopen van je specifieke kennis/kunnen. Om deze reden huren organisaties je (kort) in omdat zij hiermee hun organisatie op een bepaald vlak op een hoger niveau denken te kunnen tillen. Dit kunnen de huidige medewerkers met hun kennis en kunnen niet.
Ja – De werkende verricht taken die structureel onderdeel zijn van de organisatie (zoals bouwen bij een bouwbedrijf, of lesgeven op een school).
Nee – De werkende heeft specifieke kennis en ervaring die niet aanwezig is binnen de organisatie.
5. Het werk persoonlijk verrichten
“De werkende verricht het werk persoonlijk. De werkende mag zich alleen met toestemming van de werkgevende laten vervangen.”
Uitleg/achterliggende gedachte:
Deze stelling heeft dezelfde strekking als vraag 1: het gaat om een project met een kop en een staart/een duidelijk doel, en het is jouw taak als zelfstandige om dit doel te bereiken. Hoe je dit doet (wat je overigens zeker kunt bespreken in een gesprek met de opdrachtgever) bepaal je als ondernemer zelf. Je bent als zzp-er verantwoordelijk voor het einddoel, en gebruikt hiervoor je eigen middelen (fysiek) en methodes. Zo zou je als ZZP-er dus gebruik moeten kunnen maken van andere mankrachten/services. Het is echter geen eis om anderen je werk te laten doen tijdens de opdracht, maar de vrijheid moet er zijn.
Ja – De werkende verricht het werk persoonlijk. De werkende mag zich alleen met toestemming van de opdrachtgever laten vervangen.
Nee – De werkende heeft de vrijheid om zich te laten vervangen en kan dat in de praktijk ook doen.
6. Beloning
“De vergoeding/het salaris voor het werk wordt van tevoren per uur (of per maand) afgesproken en op een vast moment overgemaakt.”
Uitleg/achterliggende gedachte:
Als ondernemer ben je er zelf verantwoordelijk voor om je kosten in rekening te brengen bij de opdrachtgever. Hoe je dit doet en wanneer is onderdeel van je aanbod aan de opdrachtgever. De methode die het beste duidt op echt ondernemerschap is facturatie per opdracht. Zo valt er te specificeren wat het doel is, en wat jij in rekening kunt brengen bij het behalen van het doel. Ook kun je er voor kiezen om per uur betaald te worden. Ook hier is het belangrijk om een maximaal en potentieel verwacht aantal uren te bespreken en vast te leggen met de opdrachtgever.
Ja – De vergoeding/het salaris voor het werk wordt van tevoren per uur (of per maand) afgesproken en op een vast moment overgemaakt.
Nee – De werkende wordt op factuurbasis per uur of per opdracht betaald. Wanneer per uur wordt betaald, worden alleen de daadwerkelijk gewerkte uren betaald. Bij ziekte ontvangt de werkende niets.
7. Hoogte van vergoeding/beloning
“De vergoedingen zijn vergelijkbaar met het salaris dat aan werknemers wordt betaald voor gelijksoortig werk.”
Uitleg/achterliggende gedachte:
Wanneer je evenveel betaald wordt als de werknemers in loondienst valt de conclusie te maken dat de prestaties die je levert niet waardevoller zijn dan die van de werknemers van het bedrijf. Dit kan duiden op ‘organisatorische inbedding’ net zoals bij vraag 3 en 4.
Ja – De vergoedingen zijn vergelijkbaar met het salaris dat aan werknemers wordt betaald voor gelijksoortig werk.
Nee – De vergoeding voor het werk ligt duidelijk hoger dan wat binnen de sector normaal gesproken aan werknemers wordt betaald.
8. Commercieel risico
“De werkende loopt weinig commercieel risico bij het uitvoeren van het werk. Bijvoorbeeld omdat de werkgever/opdrachtgever de kosten draagt als het werk niet goed wordt uitgevoerd.”
Uitleg/achterliggende gedachte:
Commercieel risico betekent dat de werkende door het werk misschien kosten moet maken die niet voorzien zijn. Ook deze vraag probeert weer te achterhalen of je als ZZP-er werkt naar een einddoel en hiervoor verantwoordelijk bent. Wanneer je je einddoel niet bereikt, wat zijn dan de consequenties? Haal je zelf de materialen of diensten in huis wanneer deze voor de opdracht nodig zijn, ook wanneer dit tijdens de opdracht onvoorzien pas blijkt?
Ja – De werkende loopt weinig ondernemersrisico bij het uitvoeren van het werk en doet weinig eigen investeringen. Bijvoorbeeld omdat de opdrachtgever de kosten draagt als het werk niet goed wordt uitgevoerd.
Nee – De werkende draagt ondernemersrisico en doet eigen investeringen voor het werk. Bijvoorbeeld omdat hij/zij zelf de materialen of apparaten voor het werk moet kopen.
9. Aantal opdrachten en opdrachtgevers
“De werkende heeft steeds verschillende opdrachten en opdrachtgevers.”
Uitleg/achterliggende gedachte:
Deze vraag probeert te achterhalen of je consistent zoekt naar nieuwe opdrachten en nieuwe opdrachten accepteert. Enerzijds omdat het moet blijken dat je tijd en geld stopt in het werven van klanten, en anderzijds omdat de opdracht (met een kop en een staart) niet lang kan duren.
Ja – De werkende presenteert zich naar buiten toe niet als ondernemer. Bijvoorbeeld omdat de werkende zich weinig of niet aanbiedt voor andere opdrachtgevers.
Nee – De werkende gedraagt zich naar buiten toe als ondernemer. Bijvoorbeeld doordat hij/zij actief een website beheert en ook andere klussen uitvoert.
10. Resultaat
“De werkende heeft een inspanningsverplichting.”
Uitleg/achterliggende gedachte:
Dit betekent dat je als werkende in loondienst (meestal) niet rechtstreeks wordt afgerekend op een niet bereikt resultaat. Wanneer je opdracht een einddoel heeft en je deze niet behaalt, hoor je niet de (gehele) beloning te ontvangen.
Ja – De werkende heeft een inspanningsverplichting. Dit betekent dat hij/zij niet rechtstreeks wordt afgerekend op een bereikt resultaat, maar dat verwacht wordt dat de werkende zo goed mogelijk functioneert.
Nee – Er is een resultaatverplichting met de werkende afgesproken. Dat betekent dat verwacht wordt dat op een bepaald moment concreet resultaat bereikt wordt, en dat hij/zij daar ook op kan worden aangesproken.
Kort samengevat & vervolgstappen
Er zijn 3 themas die de vragen onderbouwen:
– Organisatorische inbedding
– De opdracht heeft een kop en een staart
– Duur van de opdracht opdracht
Zorg ervoor dat je als ZZP-er tijdelijk en specifiek werk verricht wat de organisatie met zijn/haar personeel niet zelf zou kunnen. Dit maakt je als ondernemer uniek. Zo kun jij de organisatie met zijn/haar uitdagingen naar een hoger niveau tillen, en daar betalen ze je graag voor: het gespecificeerde einddoel. Zorg dat je dit vastlegt en bespreekt. Hoe wordt je beloning uitgekeerd en wat gebeurt er wanneer je de doelen niet haalt? Bespreek hoelang je verwacht nodig te hebben om het doel te bereiken en zet dit helder op papier. Maak afspraken voor wanneer het langer duurt dan verwacht en hanteer een maximum aantal uren.
Hoewel de toekomst voor ZZP-ers (binnen het publieke domein) wat onzeker is, is een dergelijke verandering als de hanghaving van de wet DBA voor ondernemers niks nieuws. Veranderingen zullen altijd onderdeel van het ondernemerschap zijn, en vooral als zelfstandige ondernemer is het de kunst hier goed mee om te gaan en je hier goed op voor te bereiden.
Blijf op de hoogte via ons Wet DBA live blog en bekijk ook onze andere artikelen.
Hoewel onze blogs met grote zorg zijn samengesteld, kan het voorkomen dat er onbedoeld fouten in staan. Aan de inhoud van de blogs kunnen daarom geen rechten worden ontleend.
Meer weten over de Wet DBA en hoe je als opdrachtgever of opdrachtnemer in 2025 op basis van een ZZP of DGA constructie aan de slag kunt? Wij helpen je graag op weg. Zie onze website voor onze contactgegevens.
Bekijk hier alle 500+ openstaande opdrachten bij de overheid (ZZP & deta) en reageer direct!
Wij houden je ook op de hoogte via onze nieuwsbrief en LinkedIn pagina.
